Đọc Lại Một Cuốn Truyện của Mai Thảo
 
Nguyễn Phước Nguyên
 
 
Nhắc đến Mai Thảo, người ta thường nghĩ đến tạp chí Sáng Tạo, đến tạp chí Văn, và gần đây nhất, cuốn thơ Ta Thấy Hình Ta Những Miếu Đền.
 
Tôi quí nhà văn Mai Thảo ở điểm ông đã chọn con đường văn chương làm sự nghiệp. Và đã đi trọn con đường đó. Đã năm mươi năm. Có thăng trầm. Cười. Khóc. Có ngọt. Bùi. Đắng. Cay. Có khen. Chê. Thương. Ghét. Có thương trơ? thành ghét hay ghét trở thành thương. Nhưng con người ấy vẫn gắn bó đời mình với văn chương.
 
Đã có rất nhiều người viết về Mai Thảo, về văn nghiệp của ông.
 
Tôi đến với nghệ thuật, mà văn chương là một, bằng sư. cảm nhận. Từ đó, chỉ ghi lại vài tâm tình về một cuốn truyện của ông. Tôi không muốn phê bình, luận bàn ở đây. Đã có những người khác. Chỉ muốn nói về những gì trong đó đã làm tôi rung động khi đọc nó lần đầu, cách đây hơn mười lăm năm. Và vẫn còn, khi đọc lại. Hôm nay.
 
oOo
 
Mười Đêm Ngà Ngọc
 
Câu chuyện về một tình yêu của hai người đã có gia đình. Chàng, với vợ con. Nàng, với người chồng hay đi xa - thương, mà không yêu. Họ gặp nhau tình cờ, vài lần. Sau đó, chàng dẫn con lên Đà Lạt nghỉ mát. Nàng cũng lên đó thăm chồng bị tai nạn. Định mệnh đưa họ đến gần nhau. Và đến tình yêu. Một tình yêu mà luân lý và đạo đức thông thường của xã hội không chấp nhận.
 
Tôi đọc cuốn truyện này với thái độ rất bàng quang. Cho đến khi hai nhân vật chính gặp nhau tại Đà Lạt. Và tình yêu bắt đầu. Và tôi bị Mai Thảo hớp hồn - Khởi điểm, là lúc nhân vật nữ phát giác có sự hiện hữu của tình yêu. Trong tim mình. Lần đầu.
 
"..... Bao nhiên năm, từ khởi sự một đời người, sau bao nhiêu năm tháng của một đời sống, cái hình yếu đau, cái bóng nhợt nhạt, tôi mới thấy sự chưa bao giờ thấy. Đó là tôi. Phải. Tôi. Tôi. Tôi. Thấy mình không phải, không thể là một con vật thụ động cho tới chết. Mà một người đàn bà. Được phép sống. Có quyền sống. Biết như thế. Và muốn sống. Chỉ có mình, mình trước đã, ngoài ra vô nghĩa. Cuộc đời bỗng nhiên tôi thấy nó nhẹ, nó tầm thường quá chừng, nó không làm tôi khiếp hãi nữa. Sự thay đổi ở tôi là một nẩy mầm của tội lỗi? Đâu có. Trước kia tôi có thể nghĩ thế, đêm nay tôi nghĩ khác. Đó chỉ là một bắt đầu kỳ diệu của tình yêu..."
 
Ngay sau đó, Mai Thảo đã cho tôi một cái nhìn mới về tình yêu trong văn chương. Và văn chương trong tình yêu.
 
"... Anh bảo em thật nhiều điều. Anh bảo: có lẽ phải như thượng đế. Có cái đẹp, có sự thật như lẽ phải, sư. thật cuối cùng, chúng ta không chạy trốn được, mọi trốn chạy đều vô ích, chúng ta quay trở lại sống với sự thật chúng ta và chúng ta yên tâm. Anh bảo: Tình yêu đích thực không phải là một mê đắm tầm thường. Mà là một trạng thái kính trọng, tôn thờ trong yêu thương tận cùng vô điều kiện. Anh bảo: cho nên chúng ta tốt hơn, hiểu biết hơn, đau đớn hơn, nhưng chúng ta đã là hai sự trở thành độc lập với chung quanh, với những ràng buộc bây giờ và quá khứ. Anh còn bảo tâm hồn không thuộc về ai, tâm hồn không thuộc về mình, sự trao gửi tâm hồn là một thỏa thuận hoàn toàn, và không thể là khác. Anh có vợ con. Em có chồng. Nhưng anh bảo đời sống không dừng lại ở những cái đã xong xuôi, và con người có quyền khởi đi cho tâm hồn những cuộc khởi hành mới.... Với hai định mệnh, hai đời sống không mảy may liên hệ, đụng chạm tới nhau. Hai con người. Một của tình yêu. Một của tất cả không là tình yêu. Em đang muốn sống đến nơi đến chốn hai con người ấy. Mệt mỏi. Đau đớn. Lẫn lộn, Nhưng em sẽ cố gắng. Vì em nhớ anh nói: Chúng ta không thể khác. Chúng ta có hai cuộc đời phải sống một lần..."
 
Tôi có một người bạn không thích văn chương Mai Thảo. Bảo: "Truyện của ông ấy chỉ về tình yêu lãng mạn, không thực tế. Ông ấy hay bóng-bẩy-hóa văn chương của mình." Ngày trước, tôi chỉ biết mình có những rung động khi đọc những đoạn văn như trên, nên tôi đã không có phản ứng gì với tên bạn mình. Ngày nay, những tư tưởng này của tên bạn tôi đã trở nên thành kiến. Và tôi cũng không đi kiếm tên bạn mình để thay đổi thành kiến đó. Tôi nghĩ, mỗi người có một cách nhìn về cái đẹp khác nhau. Chia nhau được thì tốt. Không được thì đạo ai, nấy giữ. Vả lại, tôi cũng chi? biết cảm nhận cái đẹp theo sự rung động của mình. Lý luận tại sao "nó" đẹp thì tôi chịu. Không làm được.
 
Nhưng tôi tin Mai Thảo cũng đã mượn đề tài tình yêu đê? nói về một nhân sinh quan. Và ông rất thực tế khi nói về một điều tuyệt đối (như tình yêu) trong những ràng buột của một cuộc sống tương đối. Trong truyện này chẳng hạn. Khi biết yêu nhau mà không bao giờ đến được trọn đời cùng nhau, nhân vật nam đã trải lòng ra cùng chúng ta. Và Mai Thảo đã viết:
 
"... Anh bảo chúng ta không làm khác được thì hãy nhận lấy sự thật đó, anh bảo chúng ta đi vào tình yêu bằng cửa ngõ của một niềm đau khổ bàng hoàng thì chúng ta hãy làm thân với đau khổ. Rằng nếu một trong hai chúng ta có thể làm khác được thì hãy làm khác cho sự yên vui của đời nhau, rằng em hãy thử nhìn chung quanh em xem, em sẽ thấy không ai yêu như chúng ta yêu, không ai quý trọng nhau như giữa chúng ta ngay những phút thân mật nhất, anh bảo em: không biết mai sau sẽ dành cho ta những gì, nhưng chúng ta không cần, chúng ta dã có được sự mà mọi người không có, như thế là một an ủi lớn, như thế là hạnh phúc của chúng ta, một thứ hạnh phúc bi thảm tuyệt đối, chúng ta sinh ra, nửa đời người hư vô lãng đãng, đến khi gặp nhau, như mặt trời bắt đầu cho ban ngày, mặt trăng làm sáng cho ban đêm, chúng ta nhận lấy sự bi thảm tuyệt đối làm lẽ sống... Anh còn bảo tình yêu làm chúng mình thành người, thấy lại được mình. Điều nào anh nói cũng là nói cho anh cho em, cho chúng ta. Cho nên giữa anh và em, không có biên thùy của tâm hồn, giữa anh và em là sự hòa đồng tận cùng, chúng ta đứng riêng một phía, và thiên ha. và dư luận và cuộc đời, là ở phía đối nghịch chúng ta..."
 
Sự thật phũ phàng. Người ta thường hay nói thế. Tôi yêu cuốn truyện này, của Mai Thảo, là ở chỗ đó. Cái gì mình không có được, người ta chối bỏ. Không chấp nhận, người ta đạp đổ. Và bảo: Đó, là thực tế. Trong cái phũ phàng đó của thực tế, của đời sống, Mai Thảo đã đưa sự thật ra khỏi những hàng rào vị kỷ của con người. Sư. thật rất tầm thường nếu nó chỉ là biện minh cho một thái độ cam tâm, chấp nhận. Sự thật của Mai Thảo, ít ra trong
truyện này, với tôi, đã trở thành một biểu tượng cho nét đẹp của tâm hồn. Nhìn thẳng vào nó. Tách rời nó ra. Nó trở thành tấm gương, thành phản ảnh của tất cả những gì sự thật không là. Và ở đó, tuyệt đối tượng hình - Nét đẹp thoát thai.
 
Vào phần cuối của câu chuyện, hai người đường ai nấy đi, trở về với cuộc sống của mình, của thực tế. Họ dã dặn dò nhau những gì? Tôi ngây ngất đọc những gửi gấm của họ. Cho nhau. Cho một an bày, một xếp đặc thật hiền hòa. Nhưng thật ngạo nghể. Của tình yêu.
 
"...
 
Người ta có những lúc không làm chủ được đời mình, và đau đớn là những lúc không làm chủ được đời mình là những lúc đáng sống nhất. Những lúc đáng sống nhất lại là những lúc không bao giờ được sống trọn vẹn...
 
Thôi, để cho nhau được yên. Để cho nhau được trở lại với giòng đời, gói kín tình yêu như một hương thơm quý phái, cất giấu xuống đáy cùng trái tim, nhận chìm tình yêu vào khuất nẻo tâm tư, cho tình yêu là một hạt lân tinh, mà sự óng ánh chỉ riêng em riêng anh nhìn thấy...
 
Dặn nhau. Việc gì phải dặn. Quên được nhau ư? Chúng mình chỉ mong cho nhau như thế. Cho mỗi người, ở từng phía một trở lại được với khối thịt xương thấp nặng của con người tục lụy hằng ngày. Mong quên được nhau, đó là sư. thủy chung cuối cùng, ý muốn tốt đẹp cuối cùng có được với nhau đấy...
 
Nghĩ đến một cái gì rất bên trong. Rất ấm áp và rất ngọt ngào... Tin tưởng trong lòng, yên tâm trong dạ, dắt tay tình yêu bước từng bước khoan thai trở lại với cuộc đời, ở đó, có một người và một người mãi mãi gần nhau. Chúng ta yêu nhau và chúng ta có thật. Chúng ta yêu nhau và chúng ta sung sướng. Em yêu dấu, chúng ta yêu nhau và chúng ta yên tâm. o/o "
 
oOo
 
Tôi không hề có ý định giới thiệu Mười Đêm Ngà Ngọc như một tuyệt tác của văn học. Hay một tiêu biểu cho truyện dài. Ghi lại đây những cảm nhận, những rung động khi đọc nó. Cũng như khi ngồi đây đánh máy bài này. Với tôi, và tôi biết có thể chỉ với riêng tôi thôi, Mười Đêm Ngà Ngọc là sự thành công của một tác giả với một tác phẩm. Của Mai Thảo. Có phải là sự hài lòng cho ông sau khi cuốn truyện phát hành hay sau này khi nhìn lại không, tôi cũng chẳng rõ. Chỉ có điều. Bây giờ. Hơn mười lăm năm qua rồi. Vẫn còn làm tôi rung động quá đỗi.
 
Tôi còn một lý do nữa, rất tầm thường, rất cá nhân, tại sao tôi lại thích Mai Thảo một cách rất đặt biệt qua truyện này. Nhân vật nam trong truyện, cũng tên Nguyên.
 
Nguyễn Phước Nguyên